Με θέμα «Η ένταξη της ποντιακής διαλέκτου στην καθημερινότητα των νέων» πραγματοποιήθηκε η έβδομη Πανελλήνια Συνάντηση Ποντιακής Νεολαίας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος στον Κάλαμο από τις 2-4 Σεπτεμβρίου κατά την διάρκεια της οποίας επιστήμονες αλλά και μέλη της νεολαίας των Συλλόγων της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας ασχολήθηκαν με ένα πολύ σημαντικό θέμα, αυτό της διατήρησης της ποντιακής διαλέκτου.
Συγκεκριμένα κατά την διάρκειά της αναπτύχθηκαν τα θέματα, «Η ποντιακή διάλεκτος εκπέμπει SOS» από την κ. Χρύσα Μαυρίδου, εκπαιδευτικό, Συντονίστρια στην Επιτροπή Πολιτισμού της Π.Ο.Ε. με θέμα τη γλώσσα, «Η έκδοση ενός επιστημονικά άρτιου εγχειριδίου για τη διδασκαλία της ποντιακής διαλέκτου, ως εργαλείο για τη διατήρησή της στο μέλλον» από τον Δρ Αντώνη Παυλίδη, κοινωνιολόγο, σχολικό σύμβουλο, «Η γλώσσα μου είναι τα όρια της σκέψης μου» από τον Δρ Νίκο Λυγερό, στρατιωτικό σύμβουλο, «Η ποντιακή διάλεκτος μέσα από το τραγούδι» από τον κ. Ηλία Πετρόπουλο, επίκουρο καθηγητή Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, επισκέπτη καθηγητή στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος, «Το ποντιακό θέατρο ως μέσο εκμάθησης της ποντιακής διαλέκτου» από τον κ. Ιωάννη Γεωργιάδη, ηθοποιό – σκηνοθέτη, ενώ παρουσιάσθηκε Θεατρική παράσταση από το Σύλλογο Ποντίων Λαυρίου Αττικής “Ο Μιθριδάτης” “Οι χωρέτες”, σε σενάριο-σκηνοθεσία Σιαμίδη Δημήτρη.
Με τον Ηλία Πετρόπουλο, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα του Τμήματος Παρευξεινίων στο Δημοκρίτειο, ένα από τους ομιλητές της συνάντησης, μιλά σήμερα ο ΠτΘ για το μέλλον της ποντιακής διαλέκτου. Ο κ. Πετρόπουλος ισχυρίζεται ότι η ποντιακή διάλεκτος είναι ζωντανή και καλεί τους συλλόγους πέρα από το χορό και το τραγούδι να ξεκινήσουν «μία διαδικασία καλλιέργειας και σωστής παιδείας στη νεολαία ώστε να δοθούν τα απαραίτητα ερεθίσματα που θα βοηθήσουν στην διατήρηση και την διαφύλαξη της διαλέκτου μας».
Ψέμα ο ισχυρισμός κάποιων ιστορικών ή γλωσσολόγων ότι η ποντιακή διάλεκτος είναι νεκρή.
ΠτΘ: κ. Πετρόπουλε μπορεί η ποντιακή διάλεκτος να χαρακτηρισθεί ζωντανή;
Η.Π.: Είναι ζωντανή, εφόσον ομιλείται και στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σήμερα και στον Πόντο αν πάει κάποιος, στην Τραπεζούντα, στην Τόνια, ακόμη και στην Μπάφρα, ομιλούνται τα ποντιακά. Η διάλεκτος η ποντιακή είναι ζωντανή. Ο ισχυρισμός κάποιων ιστορικών ή γλωσσολόγων ότι η ποντιακή διάλεκτος είναι νεκρή, και το τόνισα στην ομιλία μου, είναι ένα μεγάλο ψέμα. Ο ισχυρισμός τους αυτός έχει ως βάση το γεγονός ότι ως Πόντιοι δεν έχουμε δικό μας γεωγραφικό χώρο και αναφορά,. Οι Κρήτες έχουν την Κρήτη, οι Θράκες την Θράκη, εμείς οι Πόντιοι είμαστε στον «αέρα». Σε καμία περίπτωση όμως δεν είναι έτσι. Για παράδειγμα, οι αδελφοί μας Πόντιοι που έχουν έρθει από το Σοχούμι και από άλλες περιοχές της Ρωσίας μιλούν ποντιακά και μάλιστα πολύ ωραία και σωστά.
Κανείς δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι τα ποντιακά δεν μιλιούνται
ΠτΘ: Η ύπαρξη πολλών ιδιωμάτων της ποντιακής διαλέκτου εξακολουθεί ακόμη και σήμερα;
Η.Π.: Πριν έρθουν εδώ οι πρόσφυγες κάθε χωριό είχε και το δικό του ιδίωμα, όπως και τους δικούς του χορούς. Πάμπολλα ιδιώματα υπήρξαν και για αυτό θεωρώ ότι η ποντιακή διάλεκτος ήταν ένα ζωντανό κύτταρο. Σήμερα βέβαια με την πρόσμιξη με τους υπολοίπους Έλληνες δεν υπάρχουν πια ιδιώματα, μόνο σε κάποια χωριά με πληθυσμό αμιγή. Για παράδειγμα στο Θρυλοριο έχουν έρθει Κερασουνταίοι και Καρσλίδες. Οι Κερασουνταίοι μιλούν λίγο διαφορετικά από τους Καρσλίδες. Ενδεχομένως όμως κάποια παιδιά να μιλάνε την ποντιακή ανακατεμένη και με Κερασουνταίικες και με Καρσλίδικες εκφράσεις. Έχει γίνει ένα ζύμωμα δηλαδή, αλλά σε κάποια χωριά αμιγή που οι πρόσφυγες προέρχονται από ένα συγκεκριμένο χωριό του Πόντου, όπως στη Νέα Αμισσό ή σε κάποια χωριά της Κοζάνης, προερχόμενοι από την περιοχή της Ματσούκας, μιλάνε το ιδίωμα της Ματσούκας που μιλούσαν στον Πόντο. Κανείς δεν μπορεί όμως να ισχυρισθεί ότι τα ποντιακά δεν ομιλούνται.
ΠτΘ: Εδώ και καιρό γίνεται λόγος για τη δημιουργία ενός εγχειριδίου για την εκμάθηση της ποντιακής διαλέκτου. Τι γίνεται με αυτό το θέμα;
Η.Π.: Στη συνάντησή μας ο ένας εκ των ομιλητών, ο κ. Παυλίδης μίλησε για το εγχειρίδιο που θέλουν να δημιουργήσουν για την ποντιακή διάλεκτο, μια καθόλα αξιέπαινη προσπάθεια, αρκεί να γίνει σωστά, με σωστή βάση και μεθοδολογία και όλες τις απαιτούμενες σύγχρονες προδιαγραφές. Πιστεύω όμως ότι θα μπορούσε κάποιος να ξεκινήσει την εκμάθηση από τα υπάρχοντα εγχειρίδια, όπως του Τοπχαρά, καθώς και κάποια άλλα.
Σημαντικό ρόλο για την εκμάθηση η επαφή με την ζωντανή γλώσσα
ΠτΘ: Παίζει σημαντικό ρόλο η οικογένεια στην εκμάθηση της ποντιακής διαλέκτου;
Η.Π.: Εγώ στην ομιλία μου επικεντρώθηκα ακριβώς στο σημείο αυτό. Έκανα μια βιωματική κατάθεση ψυχής στα παιδιά και τους είπα πώς έμαθα εγώ τα ποντιακά. Δεν ήθελα να θεωρητικολογήσω και να μιλήσω αφηρημένα. Ήθελα να μιλήσω ειλικρινά. Τους είπα λοιπόν ότι όταν ήμουν κι εγώ παιδί πήγαινα στον Σύλλογο Ποντίων της Αλεξανδρούπολης (είμαι παιδί του συγκεκριμένου ποντιακού συλλόγου), όπου μάθαινα λύρα αλλά μου άρεσε να κάθομαι στο σύλλογο και να διαβάζω τα βιβλία της βιβλιοθήκης, κυρίως το λεξικό του Άνθιμου Παπαδόπουλου για την ποντιακή διάλεκτο, το οποίο ταυτόχρονα είναι και ετυμολογικό λεξικό, δηλαδή δείχνει την προέλευση της ποντιακής διαλέκτου. Μου άρεσε επίσης ένα βιβλίο που υπήρχε σχετικά με ποντιακά ανέκδοτα, δεν εννοώ ανέκδοτα για Ποντίους (όπως οι βλακείες που λέγονται ενίοτε με πρωταγωνιστές τους Κωστίκα και Γιωρίκα), συλλογή ποντιακών ανεκδότων από τον Πόντο, το καθένα εκ των οποίων ήταν ένα σκετσάκι δύο περίπου σελίδων και εκεί έβλεπες τη ζωντανή γλώσσα. Από εκεί μάθαινα κάποιες εκφράσεις και σε συνδυασμό με αυτά που άκουγα από τον παππού και την γιαγιά, κυρίως με την γιαγιά μου, κατόρθωνα να μαθαίνω σιγά-σιγά την διάλεκτο. Αλλά η αλήθεια είναι ότι όταν ήμουν μικρός δεν μου μιλούσαν ποντιακά, φοβούμενοι μήπως μπερδευτώ στο σχολείο. Ωστόσο, σε μεγαλύτερη ηλικία κατόρθωσα να μάθω αρκετά καλά τη διάλεκτο. Ένα πράγμα μόνο με στεναχωρεί που δεν πρόλαβα να κάνω πριν πεθάνει η γιαγιά μου. Ήθελα να έχω το λεξικό του Άνθιμου Παπαδόπουλου και να διασταυρώνω τις εκφράσεις και τις λέξεις που μάθαινα από τη γιαγιά μου, που ήξερε καταπληκτικά ποντιακά, και αργότερα να κάνω μια σύγκριση μεταξύ αυτών που έλεγε η γιαγιά με αυτά που έγραφε ο Άνθιμος Παπαδόπουλος για να προβώ στην έκδοση μιας επιτομής ως συμπλήρωμα αυτού του λεξικού ή να συμπληρώσω κάποια πράγματα που ο Άνθιμος Παπαδόπουλος δεν γνώριζε ή δεν πρόλαβε να τα κάνει. Δυστυχώς, όμως, η γιαγιά μου η κυρά Ειρήνη Θεοδωρίδου-Πετροπούλου απεβίωσε και δεν έχω πλέον αυτήν την ευκαιρία.
ΠτΘ: Πώς διαπραγματευτήκατε το θέμα σας στην συνάντηση;
Η.Π.: Η εισήγησή μου είχε ως θέμα την ποντιακή διάλεκτο μέσα από το τραγούδι, πώς δηλαδή μέσα από τα τραγούδια διασώζεται η ποντιακή διάλεκτος και δεύτερον πώς μέσα από αυτά μπορεί κάποιος να μάθει ποντιακά. Προσωπικά για μένα ένας από τους βασικούς τρόπους εκμάθησης ήταν τα τραγούδια και κυρίως τα δίστιχα. Όταν έπαιζα λύρα έπρεπε να τραγουδάω. Είχα ένα πολύ καλό βιβλίο στην αρχή, του Στάθη Ευσταθιάδη, «Τα τραγούδια του ποντιακού λαού», ένα βασικό πόνημα, που βοηθά όλους όσους θέλουν να κάνουν μια πρώτη προσέγγιση στο ποντιακό τραγούδι όσον αφορά τους στίχους. Το βιβλίο περιέχει δίστιχα, δημώδη ποντιακά τραγούδια. Αυτά τα μάθαινα απ’ έξω και τα τραγουδούσα στους χορούς. Από αυτά τα δίστιχα μαθαίνεις ποντιακά, τουλάχιστον λέξεις και εκφράσεις, και εκεί φαίνεται και η μαγεία της ποντιακής διαλέκτου, η ποιητική διατύπωση της γλώσσας.
ΠτΘ: Πόσο σημαντική θεωρείτε για την εκμάθηση δηλαδή της γλώσσας την επαφή με ανθρώπους;
Η.Π.: Όπως είπα και στην ομιλία μου σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να αντικαταστήσουμε την προτεραιότητα που έχει η επαφή με την ζωντανή γλώσσα, δηλαδή με ανθρώπους που την μιλάνε. Γι΄ αυτό και όταν ήμουν μικρός, αλλά ακόμη και τώρα που μιλάμε όταν βρεθώ σε όποιο χωριό και ακούω γιαγιάδες να μιλούν ποντιακά, κάθομαι και τις αφουγκράζομαι. Αυτό δεν το αλλάζω. Υπάρχουν χωριά που μιλούν ακόμη, όπως είπα προηγουμένως στο Θρυλόριο που μιλάνε καλά ποντιακά, ίσως και στους Υφαντές, στο Δωρικό, στη Νίψα και στο Αετοχώρι και μαθαίνεις και πώς μιλούν μεταξύ τους τα ποντιακά. Επίσης εκείνο που με βοήθησε στην γλώσσα ήταν το παίξιμο της λύρας γιατί όταν έπαιζα τραγουδούσα.
ΠτΘ: Απαιτείται δηλαδή εξάσκηση στην καθημερινότητα;
Η.Π.: Για ένα παιδί της πόλης είναι πολύ δύσκολο γιατί εκεί δεν μιλάνε ποντιακά. Για να κάνει εξάσκηση ένα παιδί πρέπει να πάει σε ένα σύλλογο και να ακούει. Για παράδειγμα κάτω από το Σύλλογο στην Κομοτηνή υπάρχει καφενείο όπου πηγαίνουν πολλοί πόντιοι που ήρθαν από τη Ρωσία και μιλάνε καλά ποντιακά. Είναι πολύ μεγάλη ευκαιρία. Δυστυχώς όμως οι μεγάλοι παππούδες πεθαίνουν και για αυτό και πρέπει να εντείνουμε την προσπάθεια για να μη χάσουμε και αυτά τα λίγα που έχουμε. Εδώ ακριβώς βρίσκεται πιστεύω και το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης των διαφόρων ανά την Ελλάδα Συλλόγων, δηλαδή να διαφυλάξουν, εκτός από το τραγούδι και τον χορό, την διάλεκτό μας.
Οι σύλλογοι να δώσουν τα απαραίτητα ερεθίσματα για τη διατήρηση της διαλέκτου
ΠτΘ: Και εδώ ίσως είναι και το μεγάλο στοίχημα για τους συλλόγους…
Η.Π.: Αυτό είπα και για αυτό άλλωστε δέχθηκα να πάω στη συνάντηση των νέων Ποντίων, διότι απευθύνθηκα σε ένα κοινό που είναι οργανωμένο σε συλλόγους. Τους είπα ότι αρκετά ασχοληθήκαμε με το χορό και το νταούλι. Είναι και αυτό σημαντικό, αλλά δεν αρκεί πλέον μόνο αυτό. Ας κάνουμε κάτι άλλο για να ανέβουμε ένα σκαλοπάτι πιο πάνω. Ξέρω ότι και η διδασκαλία που έγινε σε συλλόγους για την εκμάθηση της ποντιακής κούρασε, ίσως γιατί δεν μπορούν να διδάξουν την ποντιακή διάλεκτο, ίσως δεν γνώριζαν τις μεθόδους διδασκαλίας και τα παιδιά το θεώρησαν αυτό κουραστικό. Είναι πολύ λογικό αυτό. Όμως πρέπει οπωσδήποτε να κάνουμε κάτι. Εκείνο που προσπάθησα να τονίσω είναι ότι τα σκετσάκια βοηθούν πολύ στην εκμάθηση της ποντιακής, όπως φερ’ ειπείν αυτά που ανέφερα προηγουμένως. Θα μπορούσαν για παράδειγμα να παίζουν τον Λάζαρο και την Χριστοφορίνα, την γυναίκα του, που ήταν συνεχώς σε μία αστεία κατάσταση, όμορφη ωστόσο, μέσα από την οποία βλέπεις και βιώνεις την ζωντανή γλώσσα και έτσι μπορεί να μάθει το παιδί ποντιακά τουλάχιστον σε μία πρώτη βάση.
Επίσης, όποιος έχει την ευχέρεια να διαβάζει γενικότερα βιβλία με ποντιακό περιεχόμενο μπορεί να βοηθηθεί. Κυρίως όμως και το πρώτο από όλα είναι να βρει τρόπους ώστε να έχει επαφή με τη ζωντανή γλώσσα, με ανθρώπους που μιλάνε. Όταν πάω στο Ελαιοχώρι της Καβάλας, για παράδειγμα, για να γλεντήσω με τους φίλους μου, όλοι μιλάνε ποντιακά και μικρά παιδιά και σε μεγαλύτεροι στην ηλικία. Βέβαια αυτοί είναι Γαρασαρώτοι, από την Νικόπολη δηλαδή, και μιλάνε ένα δικό τους ιδίωμα καθόλα ευχάριστο. Προσπαθώ να συντονιστώ μαζί τους όσο μπορώ. Στις Σάπες και στα Κασσιτερά είναι Γαρασαρώτοι στην καταγωγή. Δεν γνωρίζω αν οι μικρότεροι γνωρίζουν το ιδίωμα της Νικοπόλεως, οι μεγαλύτεροι όμως τα γνωρίζουν και μιλάνε εξαιρετικά και μάλιστα τα Καϊλικώτικα, όπως λέγονται, δηλαδή από την περιοχή της Καϊλού. Και αυτό το χαίρεσαι.
ΠτΘ: Θα διατηρηθεί πιστεύετε η ποντιακή διάλεκτος;
Η.Π.: Δεν γνωρίζω πώς θα την διατηρήσουμε τη διάλεκτο, μόνο αν οι νέοι μας ευαισθητοποιηθούν πιστεύω ότι θα γίνει κάτι τέτοιο. Υπήρξε αρκετή προσέλευση στην Συνάντηση στον Κάλαμο, αν και φαντάζομαι ότι τέτοιες συναντήσεις νεολαίας έχουν και έναν άλλο σκοπό. Να βρεθούν μεταξύ τους και να παίξουν λύρα και να τραγουδήσουν, αλλά ακόμη κι αυτό είναι ευχάριστο. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό, δεν αρκεί αυτό. Πρέπει εκ μέρους των Συλλόγων να αρχίσει μία διαδικασία καλλιέργειας και σωστής παιδείας στη νεολαία ώστε να δοθούν τα απαραίτητα ερεθίσματα που θα βοηθήσουν στη διατήρηση και τη διαφύλαξη της διαλέκτου μας.
Η ποντιακή διάλεκτος έχει μέλλον!
ΠτΘ: Τελικά έχει μέλλον η ποντιακή διάλεκτος;
Η.Π.: Όσο μέλλον έχει η Ελλάδα, όσο μέλλον έχουμε όλοι μας ως φυσική παρουσία, σίγουρα έχει μέλλον και η ποντική διάλεκτος και για αυτό και τα νέα παιδιά συναντήθηκαν σήμερα εδώ. Εμείς που είμαστε κάπως μεγαλύτεροι είμαστε πάντα κοντά τους για να ακούσουμε τους προβληματισμούς τους και να συνδράμουμε με τη γνώμη μας. Αυτός ήταν και ο λόγος που συμμετείχα στην όμορφη αυτή εκδήλωση, διαφορετικά δεν είχα λόγο να συμμετάσχω.
Πηγή: Παρατηρητής της Θράκης