 |
| Οι Μονές Παναγίας Σουμελά και Αγ. Γεωργίου Περιστερεώτα. Τη φωτογραφία παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Στέργιος Θεοδωρίδης. |
«… εφθάσαμεν κατά μήνα Ιούλιον εκ Ρωσίας, οπότε απεβιβάσθημεν εν Μακρονησίω (νήσον ακατοίκητον) όπου υπέστημεν αληθή Οδύσσειαν και όπου εύρον τον θάνατον σχεδόν το ήμισυ των προσφύγων…». Η αφήγηση ενός πρόσφυγα για την Οδύσσεια του ξεριζωμού του, σε μία επιστολή με ημερομηνία την 4η Ιανουαρίου 1923, είναι ένα από τα πολύτιμα κομμάτια της συλλογής «Εν Πόντω - Συμβολή στη Μνήμη».
Ο Στέργιος Θεοδωρίδης για περισσότερα από είκοσι χρόνια ασχολείται με τη συλλογή αντικειμένων, που έχουν σχέση με την ιστορία του Πόντου. Η συλλογή που με κόπο και επιμονή δημιούργησε, σε διάστημα μεγαλύτερο των 20 ετών, είναι η δική του συμβολή στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης:
Αποτελείται από περίπου 700 τεμάχια, κυρίως επιστολικά δελτάρια (καρτ ποστάλ) της περιοχής του Πόντου κατά τη χρονική περίοδο 1890-1915, έγγραφα, επιστολές, φωτογραφίες, χάρτες από τον 16ο αιώνα και μετά, καθώς και άλλα τεκμήρια.
«Μικρά κομμάτια ενός πολιτισμικού μωσαϊκού εκείνου του μεταιχμίου μεταξύ Ανατολής και Δύσης έχουν ξεχωριστές πληροφορίες, αλλά και μια συμπυκνωμένη δύναμη, τη δύναμη της συνέχειας όντας φορτωμένα με ιδιαίτερες πληροφορίες», λέει ο κ. Θεοδωρίδης σε συνέντευξη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, δείχνοντας μία καρτ ποστάλ του Max Fruchtermann, από το 1898, που απεικονίζει την ιστορική Μονή Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα, αλλά και άλλες φωτογραφίες από τη συνοικία Κοκάρη στην Κερασσούντα και την Σαμψούντα.
 |
| Το εμβατήριο του Πόντου.Τη φωτογραφία παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Στέργιος Θεοδωρίδης. |
Αναμφίβολα, από τα αντικείμενα της συλλογής ξεχωρίζει το «Εμβατήριον του Πόντου», ένα έγγραφο που δημιουργήθηκε και εκτυπώθηκε στο Παρίσι το 1921, στο πλαίσιο της προσπάθειας για ίδρυση ανεξάρτητου κράτους του Πόντου και δεν έχει ακόμη αποδοθεί μουσικά. «Στη συλλογή κατέληξε όπως και τα υπόλοιπα κομμάτια: Με πολύ κόπο και πολλά παζάρια» εξηγεί ο συλλέκτης.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Στέργιου Θεοδωρίδη στη Σμαρώ Αβραμίδου και το Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων:
ΕΡ. Η συλλογή σας φέρει τον τίτλο «Εν Πόντω- Συμβολή στη Μνήμη». Τα ντοκουμέντα που περιλαμβάνει αφηγούνται το παρελθόν και συμπληρώνουν κομμάτια του παζλ της συλλογικής μνήμης; Υπάρχουν στοιχεία που θα μπορούσαν να προσφέρουν και νέο πεδίο μελέτης και ερμηνείας ιστορικών γεγονότων;
ΑΠ. Θα σημειώσω μια φράση του Edouardo Galeano: «Οι επιστήμονες λένε ότι είμαστε φτιαγμένοι από μικρά σωματίδια, τα άτομα, αλλά εμένα ένα πουλάκι μού είπε ότι είμαστε φτιαγμένοι από ιστορίες». Αυτήν ακριβώς την φράση έρχεται να επιβεβαιώσει η συλλογή, η οποία πρωτίστως είναι μια συμβολή στη μνήμη, σε καιρούς που η μνήμη στηρίζει τη ζωή και δίνει νέες προοπτικές. Βεβαίως, είναι και μια συμβολή στην ιστορική έρευνα και την αισθητική, καθώς κάθε ιστορική προσέγγιση έχει ανάγκη την εικόνα για να θεμελιώσει, να επεξεργαστεί, να τεκμηριώσει.
Όλα αυτά τα μικρά κομμάτια ενός πολιτισμικού μωσαϊκού, εκείνου του μεταιχμίου μεταξύ Ανατολής και Δύσης, έχουν ξεχωριστές πληροφορίες, αλλά και μια συμπυκνωμένη δύναμη, τη δύναμη της συνέχειας, όντας φορτωμένα με ιδιαίτερες πληροφορίες. Έτσι, θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο ξεχωριστών διαπραγματεύσεων, για ερευνητές και κάθε ενδιαφερόμενο και γιατί όχι να οδηγήσουν σε ανατροπές για τα μέχρι σήμερα επιφαινόμενα.
Όσο περνούν τα χρόνια, τα εικονογραφημένα επιστολικά δελτάρια και τα υπόλοιπα τεκμήρια ίσως είναι από τα μόνα πράγματα που μας συνδέουν απευθείας με εκείνον τον τόπο και εκείνη την εποχή, καθώς αποτελούν ιδιαίτερες πηγές πληροφοριών για την κοινωνική και οικονομική ζωή του. Δίκαια, λοιπόν, πέρα από τη συλλεκτική τους αξία αναγνωρίζονται ως πολύτιμα τεκμήρια που συμβάλλουν στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
 |
| Η Μονή Παναγίας Σουμελά σε καρτ ποστάλ του Max Fruchtermann το 1898. Τη φωτογραφία παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Στέργιος Θεοδωρίδης. |
ΕΡ. Πρόκειται για μία προσωπική συλλογή; Πώς ξεκίνησε και ποιες ενότητες την απαρτίζουν;
ΑΠ. Η συλλογή «Εν Πόντω-Συμβολή στη Μνήμη» είναι μια προσωπική συλλογή. Είναι προϊόν μιας μοναχικής, επίπονης, μα και συναρπαστικής πορείας περίπου 25 χρόνων. Ιδιαίτερες στιγμές αυτής της διαδρομής είναι όταν ένα-ένα, κομμάτι-κομμάτι συμπληρώνεται το παζλ της συλλογικής μνήμης, το οποίο εν τέλει δε φαίνεται να έχει τελειωμό.
Ξεκίνησε, θα μπορούσα να πω, τυχαία, κάπου στα μισά της δεκαετίας του 1990 …Ένας φιλοτελιστής μου επέδειξε μια καρτ ποστάλ από μια δημοπρασία, προτείνοντάς μου να την αγοράσω. Δίστασα προς στιγμήν λόγω του κόστους, μου είπε 13.000 δρχ., αλλά εντέλει την αγόρασα …λίγο ακριβότερα, βέβαια. Ε, μάλλον τότε άνοιξε το καπάκι και άρχισαν να βγαίνουν στην επιφάνεια πράγματα που μέχρι τότε ήταν κρυμμένα στο ασυνείδητο.
Η συλλογή αποτελείται από 600-700 τεμάχια, κυρίως επιστολικά δελτάρια (καρτ ποστάλ) της περιοχής του Πόντου κατά την χρονική περίοδο 1890-1915, έγγραφα, επιστολές, φωτογραφίες, χάρτες από τον 16ο αιώνα και μετά και άλλα τεκμήρια.
Οι ενότητες που απαρτίζουν την συλλογή θα έλεγα ότι τροποποιούνται, μεταβάλλονται καθώς αυτή μεγαλώνει, αλλά εάν επιχειρούσαμε να την κατηγοριοποιήσουμε θεματικά θα μπορούσε κάποιος να αντλήσει πληροφορίες για την καθημερινή ζωή και το εμπόριο στον Πόντο, την Παιδεία, τον Πολιτισμό, την Θρησκευτική ζωή και γεωγραφικά για τις συνοικίες, τα χωριά και τα κτίρια της Τραπεζούντας, της Σαμσούντας, της Κερασούντας και των άλλων πόλεων του ιστορικού Πόντου.
ΕΡ. Πολλούς ανθρώπους με ποντιακή καταγωγή τους «στοιχειώνει» η μνήμη και η οργή για την απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Πώς αισθάνεστε όταν αγγίζετε την κληρονομιά τους;
ΑΠ: Θα χρησιμοποιήσω μια φράση του Τάσου Λειβαδίτη που αποδίδει ακριβώς αυτό το συναίσθημα:
«Ω απέραντη νοσταλγία για κάτι που πότε δεν ζήσαμε κι όμως αυτό υπήρξε όλη η ζωή μας…» . Είναι οι μνήμες ενάντια στην απώλεια και σε ένα κάρο βεβαιότητες που την συνοδεύουν, μα και μια αντίσταση στην ανιστόρητη πραγματικότητα και σε όλους αυτούς που διακηρύσσουν το τέλος της Ιστορίας. Η συλλογή θέλει να συμβάλει στη συγκρότηση εκείνης της συνείδησης των ανθρώπων και να αποτελέσει στοιχείο της, ώστε να μπορούν να συνδέουν το παρελθόν με το παρόν, να ονειρεύονται ένα μέλλον χωρίς κάθε είδους καταναγκασμούς και ασέλγειες. Είναι η αίσθηση του «πατάω γερά».
 |
| Γενική άποψη της Σαμσούντας. Τη φωτογραφία παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Στέργιος Θεοδωρίδης. |
ΕΡ. Ποιο είναι το πιο σπάνιο κομμάτι της συλλογής σας; Είναι ταυτόχρονα για εσάς και το πλέον ανεκτίμητο, ή η προσωπική αντίληψη της αξίας κάποιων πραγμάτων υπαγορεύεται από το συναίσθημα;
ΑΠ. Από «τεχνική άποψη» σπάνια θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι τα μοναδικά, όπως για παράδειγμα μια προσωπική φωτογραφία, ένα απολυτήριο, ένα πιστοποιητικό βάπτισης, ή μια ιδιόχειρη επιστολή του Μητροπολίτη Χρύσανθου. Εάν μιλούσαμε για ανεκτίμητα, τότε σίγουρα υπεισέρχεται το συναίσθημα και η σχέση που έχεις με κάθε ένα εξ αυτών και σίγουρα είναι πάρα πολλά. Όπως π.χ. μια επιστολή ενός πρόσφυγα στις 4/1/1923 όπου αναφέρει μεταξύ άλλων: «… εφθάσαμεν κατά μήνα Ιούλιον εκ Ρωσίας, οπότε απεβιβάσθημεν εν Μακρονησίω (νήσον ακατοίκητον) όπου υπέστημεν αληθή Οδύσσειαν και όπου εύρον τον θάνατον σχεδόν το ήμισυ των προσφύγων…»
ΕΡ. Πώς κατέληξε στη συλλογή σας το «Εμβατήριον του Πόντου»;
ΑΠ. Αυτό όντως είναι από τα πιο σπάνια κομμάτια στη συλλογή, ταυτόχρονα δε, και ανεκτίμητο. Ίσως και το μοναδικό. Δημιουργήθηκε και εκτυπώθηκε στο Παρίσι το 1921 στο πλαίσιο της προσπάθειας για ίδρυση ανεξάρτητου κράτους του Πόντου και δεν έχει ακόμη αποδοθεί μουσικά. Στη συλλογή κατέληξε όπως και τα υπόλοιπα κομμάτια: με πολύ κόπο και πολλά παζάρια.
ΕΡ. Μπορεί να υπάρξει σύμβολο για τους Έλληνες του Πόντου ισχυρό, όσο η εικόνα της Παναγίας;
ΑΠ. Το μοναστήρι και η εικόνα της Παναγίας Σουμελά ασκούσε από πάντα μεγάλη επιρροή, όχι μόνο στους Ορθόδοξους του Πόντου, αλλά και σε άλλα δόγματα και θρησκείες της περιοχής. Και τότε και τώρα. Η Παναγία Σουμελά, για όσους έλκουν την καταγωγή από τον ιστορικό Πόντο και άσχετα της θρησκευτικότητας του καθένα, είναι κάτι παραπάνω από ένα σύμβολο.
ΕΡ. Χιλιάδες Πόντιοι κάθε χρόνο συρρέουν στις πλαγιές του Βερμίου για να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας που με πολλά βάσανα έφεραν οι πρόγονοι τους από τον Πόντο. Εσείς έχετε στη συλλογή σας κάτι από το πιο ιστορικό μοναστήρι του Πόντου;
ΑΠ. Η πιο παλιά καρτ ποστάλ με το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά που βρίσκεται στην συλλογή είναι του ξακουστού φωτογράφου Max Fruchtermann και χρονολογείται πριν το 1898. Στις αρχές του 20ου αιώνα θα εκδώσουν καρτ ποστάλ που απεικονίζεται το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά οι Αδερφοί Κακούλη, ο Θεόδωρος Στυλιανίδης και ο Osman Nouri. Οι Αδερφοί Κακούλη θα εκδώσουν επίσης και μια καρτ ποστάλ με περιγραφές στην ρωσική γλώσσα κατά την διάρκεια της ρωσικής κατοχής της Τραπεζούντας 1916-1918.
ΕΡ. Ποιος είναι ο προσωπικός σας στόχος για την αξιοποίηση της συλλογής σας;
ΑΠ. Η αξιοποίηση της συλλογής έρχεται να εξυπηρετήσει έναν στόχο: Τη συμβολή στην μνήμη, την επαφή του κόσμου με την Ιστορία και τον Πολιτισμό του Πόντου μέσα από ιδιαίτερες διαδρομές. Προς τούτο και για την καλύτερη αξιοποίησή της είναι απαραίτητη η ταξινόμηση, ψηφιοποίηση της συλλογής, η ύπαρξή της ως μόνιμη συλλογή που να είναι εύκολα προσβάσιμη σε όποιον ενδιαφέρεται αποκτώντας έναν δικό της ιδιαίτερο χώρο, φυσικό ή διαδικτυακό. Από κει και πέρα κάθε είδους ποιοτικές εκδηλώσεις, εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ιδιαιτέρως, δε, στους τόπους αναφοράς έχουν ξεχωριστή σημασία, καθώς και εκδοτικές ή άλλες προσπάθειες που συμβάλλουν προς αυτήν την κατεύθυνση.
