Παρασκευή 28 Μαρτίου 2014

Η Ιστορία ενός (και όχι μόνον...) χαμένου "Ποντιακού" βιβλίου


του Δημήτρη Πιπερίδη

Αθήνα 1902: ένας νεαρός φοιτητής της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών από τη Σάντα του Πόντου, ο Φίλιππος Χειμωνίδης, τυπώνει σε αθηναϊκό τυπογραφείο το βιβλίο του «Ιστορία και Στατιστική Σάντας». Βασισμένο σε σπάνια εκκλησιαστικά και οθωμανικά έγγραφα που βρήκε καταχωνιασμένα στα αρχεία των κοινοτήτων της ιδιαίτερης πατρίδας του, το βιβλίο αποτελεί μια μοναδική πηγή πληροφοριών για την ιστορία όχι μόνο της Σάντας, αλλά ολόκληρης της περιοχής της Τραπεζούντας, κατά τους 15ο, 16ο, 17ο και 18ο αιώνα. Λόγω του εθνικά «ευαίσθητου» περιεχομένου του, το βιβλίο αποστέλλεται με το ρωσικό ταχυδρομείο στην Τραπεζούντα «καμουφλαρισμένο». Εκεί το παραλαμβάνει ο αδερφός του συγγραφέα, Θεοδόσης, ο οποίος με άκρα μυστικότητα το διανέμει μεταξύ των Ελλήνων λογίων της πόλης και της ευρύτερης περιοχής.

Φίλιππος Χειμωνίδης
Κωνσταντινούπολη 1923: αφού έχει διαγράψει μια λαμπρή επιστημονική καριέρα (με μεταπτυχιακές σπουδές μεταλλειολογίας στη Γερμανία), εκπαιδευτική (κάτοχος της έδρας των φυσικών επιστημών στο Φροντιστήριο Τραπεζούντος), αλλά και πολιτική-εθνικοπατριωτική (ως ένας από τους στενότερους συνεργάτες-συμβούλους του μητροπολίτη Χρύσανθου) ο Φίλιππος Χειμωνίδης, καταπονημένος από τις ταλαιπωρίες της διετούς παραμονής του στο παγωμένο Ερζερούμ, όπου τον εξόρισε η κεμαλική κυβέρνηση, πεθαίνει από τύφο στο προσφυγικό στρατόπεδο «Σελιμιέ» της Κωνσταντινούπολης και μάλιστα την ίδια ημέρα με τη σύζυγό του Αγγελική. Ο επιζών γιος του Ευριπίδης (ο μετέπειτα γνωστός αρθογράφος του Ελληνικού Βορρά) κατορθώνει να φέρει με δυσκολίες ένα αντίτυπο του βιβλίου του πατέρα του στην Ελλάδα.

Νέα Σάντα Κιλκίς, 1972: λίγα χρόνια πριν το θάνατό του ο συνταξιούχος πλέον εκπαιδευτικός και δημοσιογράφος Ευριπίδης Χειμωνίδης παραχωρεί τα δικαιώματα του βιβλίου του πατέρα του στο Σύλλογο Ποντίων Νέας Σάντας, ο οποίος το επανεκδίδει με την προσθήκη ενός επιμέτρου, αφιερωμένου στο θρυλικό αντάρτικο της Σάντας, γραμμένο από τον ίδιο τον Ευριπίδη. Αμέσως μετά ο Ευριπίδης Χειμωνίδης καταθέτει το πρωτότυπο βιβλίο του 1902 σε μεγάλο ποντιακό σωματείο της Θεσσαλονίκης, για να μην χαθεί. Έκτοτε αγνοούνται τα ίχνη του...

Ελλάδα, χθες: Αφού διάβασα την έκδοση του Συλλόγου Ποντίων Νέας Σάντας καμιά εικοσαριά φορές από την εποχή που ήμουν μαθητής του γυμνασίου, αποφασίζω να ψάξω την πρωτότυπη έκδοση (είχα τους λόγους μου: όλα ανεξαιρέτως τα ποντιακά βιβλία της εποχής εκείνης είχαν εκδοθεί με τη μέθοδο της προεγγραφής συνδρομητών. Επομένως, αν έβρισκα την αρχική έκδοση με τον κατάλογο των προεγγεγραμμένων συνδρομητών -ασφαλώς Σανταίων στην πλειοψηφία τους- και τις τότε διευθύνσεις τους, θα αποκτούσα ένα πολύτιμο εργαλείο στην προσπάθεια που κάνω εδώ και χρόνια με σκοπό να ανακαλύψω την τύχη όλων των κατοίκων της Σάντας...). Δυστυχώς το πρωτότυπο δεν υπήρχε σε καμία απολύτως βιβλιοθήκη ποντιακού συλλόγου. Ούτε καν στην ψηφιοποιημένη συλλογή της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, που μπορεί σε καμία περίπτωση να μην είναι πλήρης, αλλά δεν παύει να είναι η μόνη που διαθέτουμε... Ώσπου χθες το βράδυ, σκέφτηκα να χρησιμοποιήσω κάποια εξειδικευμένη μηχανή αναζήτησης, από αυτές που σαρώνουν μέσα σε δευτερόλεπτα τις μεγαλύτερες πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες του κόσμου. Και τότε -ως εκ θαύματος- βρήκα ότι ένα αντίτυπο της πρωτότυπης έκδοσης φυλάσσεται και μάλιστα ψηφιοποιημένο στην βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (η μεγαλύτερη ψηφιακή βιβλιοθήκη του κόσμου, μετά από εκείνη του Κογκρέσσου των ΗΠΑ) και ένα άλλο στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Έκπληκτος από την ανακάλυψη άρχισα να γράφω στη μπάρα της αναζήτησης τίτλους από σπάνιες εκδόσεις «ποντιακού περιεχομένου», που αναζητούσα μάταια επί χρόνια στις ελληνικές και κυρίως στις ποντιακές βιβλιοθήκες. Ήταν τα περισσότερα εκεί, και μάλιστα κατά κανόνα ψηφιοποιημένα.

Περιττό να σας πω ότι χθες το βράδυ ήμουν πυρ και μανία -για μία ακόμη φορά- με το χώρο μας και τις ποικιλώνυμες ηγεσίες του. Σκεφτόμουν πόσες ώρες έχουν ξοδέψει μέχρι σήμερα σε ανήθικους βυζαντινισμούς και ατελείωτες «διαδικασίες» με θέμα -τι άλλο;- τη διαιώνιση της παραμονής τους στην όποια εξουσία τους. Ξέρετε πόσες φορές έχει αναγραφεί το θέμα της ψηφιοποίησης του ιστορικού μας πλούτου ή της αναζήτησης των χαμένων ψηφίδων του, στην ημερήσια διάταξη μιας οποιασδήποτε ποντιακής ομοσπονδίας; ΚΑΜΙΑ… Θα μπορούσα να γράψω κι άλλα πολλά (είμαι θυμωμένος, βλέπετε, και δεν το κρύβω). Προς το παρόν απλά γράφω για να καταθέσω κάπου την οργή και την απογοήτευσή μου για τη μορφωτική ανεπάρκεια του χώρου και των ηγεσιών του, που ήλθον, είδον και παρήλθον ξυστά από την πραγματική αποστολή τους… Και κάθε φορά που αναγκάζομαι να αναζητήσω σε ένα αμερικανικό πανεπιστήμιο κάτι που θα έπρεπε να βρισκόταν εδώ στη Θεσσαλονίκη, νιώθω ένα «γιατί» να με πνίγει… Γιατί;